Gronkowiec złocisty- jak go skutecznie kontrolować

Gronkowiec złocisty, to bakteria odpowiedzialna za wywoływanie zapalenia wymienia u krów mlecznych. Jest owiana bardzo złą sławą, poniekąd słusznie, a do walki z nią (między innymi) sztab naukowców opracował w latach 60. ubiegłego wieku słynny plan 5-punktowy. Od tego czasu, obserwuje się stopniowe wypieranie gronkowca złocistego. Szacuje się, że obecnie dotyczy od kilku do kilkunastu procent stad.

Zła sława

Gronkowiec jest bakterią zakaźną, a to oznacza, że ma możliwość przenoszenia się ze sztuk chorych na zdrowe. Co więcej, jedna nosicielka jest w stanie zainfekować nawet 7 zdrowych koleżanek! Jak to możliwe? Przecież bakteria nie może od tak przeskoczyć sobie z krowy na krowę… Dzieje się to w trakcie doju, źródłem patogenu jest mleko pochodzące od chorej krowy oraz uszkodzona skóra strzyków, na której gronkowiec bardzo dobrze się namnaża.

Przenoszenie następuje przez:

1. sprzęt udojowy,
2. ręce osób dojących,
3. wielorazowe ścierki do wymion,
4. muchy

Przebieg infekcji

Zapalenie wymienia powodowane przez gronkowca złocistego może przebiegać w różny sposób, od podklinicznego, kiedy mamy do czynienia tylko z podwyższoną liczbą komórek somatycznych, do nadostrego, powodującego martwicę i śmierć krowy. Kiedy bakteria ta dostanie się do wymienia, przenika głęboko do tkanek odpowiedzialnych za produkcję mleka, osiedla się w nich i przyczynia do powstawania tkanki bliznowatej oraz bardzo małych ropni. To umożliwia jej ochronę przed układem odpornościowym krowy oraz antybiotykami. Konsekwencją jest natomiast zmniejszenie produkcji mleka. Co jakiś czas dochodzi do pękania mikroropni, a bakterie są z nich wysiewane do mleka.

Podstępna bakteria

Poziom komórek somatycznych jest podwyższony, ale zwykle nie więcej niż 20% zarażonych krów będzie miało somatykę przekraczającą 1,5000,00 kom/ml. Mitem jest stwierdzenie, że przy gronkowcu poziom komórek somatycznych w mleku dramatycznie rośnie, zwykle waha się pomiędzy 300 a 800 tysięcy. Ponieważ nie są to bardzo wysokie wartości, często dochodzi do bagatelizowania problemu, a bakteria atakuje kolejne krowy. Zdarzają się stada, w których 40 i więcej procent sztuk ma dwie i więcej ćwiartek zakażonych gronkowcem złocistym.

Sygnały ostrzegawcze

Gronkowiec złocisty może szerzyć się w stadzie niepostrzeżenie. Jeżeli nie monitorujemy regularnie poziomu komórek somatycznych, możemy najzwyczajniej nie zauważyć, że dzieje się coś złego. Musimy pamiętać, że zdrowa krowa ma komórki somatyczne poniżej 200 tysięcy, a pierwiastki nawet mniej. Kiedy średnia dla stada zaczyna przekraczać tę wartość powinniśmy reagować, jest to pierwszy sygnał, że zaczyna dziać się coś niepokojącego. Poziom 400 tysięcy, dopuszczalny przez mleczarnie świadczy o tym,że w stadzie mamy aż 40% sztuk chorych (z somatyką przekraczającą 200 tysięcy)!

Co jeszcze może świadczyć o tym, że gronkowiec złocisty zaatakował nasze stado:

1. Krowy z chronicznym zapaleniem wymienia (więcej niż 3 przypadki mastitis w jednej ćwiartce w tej samej laktacji lub 3 kolejne wyniki powyżej 200 tyś.kom.somat.), które bardzo słabo się leczą.
2. Słaba skuteczność terapii w zasuszeniu (wyleczeniu ulega mniej niż 50% krów)
3. Samoczynne zasuszanie się ćwiartek w trakcie laktacji
4. Wyczuwalne zmiany bliznowate w wymieniu (zwłóknienia)
5. Duża ilość krów z LKS>500 tysięcy, ale bez objawów klinicznych
6. Ostre martwicowe zapalenia wymienia tuż po porodzie (zwłaszcza u pierwiastek w okresie występowania niskich temperatur)

Jeśli na jeden lub więcej punktów odpowiedzieliśmy „tak”, może to świadczyć, że w naszym stadzie występuje problem z gronkowcem złocistym.

Diagnostyka to podstawa

Definitywne stwierdzenie lub wykluczenie występowania gronkowca w stadzie wymaga przeprowadzenia badań diagnostycznych. Tylko one dadzą odpowiedź czy ta bakteria jest obecna i jak duży jest to problem. Jak przeprowadzić takie badania? Na początek polecam badanie PCR mleka ogólnego. Jest to metoda, która szybko i z dużą pewnością pokazuje jakie bakterie występują w stadzie.

Kolejnym etapem powinno być badanie mikrobiologiczne mleka od:

• 15% krów w stadzie (co najmniej 10-20 sztuk w laktacji)
• sztuk z LKS>400 (dla większych stad min 20 krów)

Izolacja gronkowca złocistego z ≥50% próbek, świadczy o poważnym problemie w stadzie. Jeśli bakterię te uda się wyhodować w mniej niż 30% próbek, a w stadzie występują typowe symptomy, to wszystkie krowy z LKS powyżej 400 LKS powinno się poddać ponownemu badaniu mikrobiologicznemu po 2-4 tygodniach. Jest to bardzo istotne, ponieważ gronkowiec wysiewa się do mleka okresowo.

• wszystkich nowych przypadków, kiedy LKS przekracza 200 tyś lub pojawia się zapalenie kliniczne

Leczenie jest przepisem na porażkę

Skuteczność leczenia gronkowca złocistego nie przekracza 20% w przypadku standardowego schematu leczenia (tubki dowymieniowe podawane zgodnie z ulotką). Koszt takiej terapii (łącznie z mlekiem karencyjnym) to około 500 złotych. Wydłużenie podawania tubek zwiększa szanse na wyleczenie o kilka %, ale dochodzi do podwojenia kosztów. Stosując dodatkowo antybiotyk podany ogólnie, podnosimy skuteczność do 30%.

Na leczenie powinniśmy się decydować jedynie:

1. u pierwiastek
2. na początku laktacji
3. kiedy infekcja dotyczy tylko jednej ćwiartki (przednie ćwiartki mają większe szanse na wyleczenie)

Trudno znaleźć argumenty uzasadniające leczenie przypadków podklinicznych ze względu na bardzo niską skuteczność oraz wysokie koszty takich działań.

Plan kontroli gronkowca złocistego

Zapobieganie i profilaktyka są najskuteczniejszymi sposobami na walkę z gronkowcem złocistym. Pomimo wielu badań, wprowadzania kolejnych rozwiązań i coraz skuteczniejszych metod diagnostyki, nie udało się zupełnie wyeliminować bakterii zakaźnych. Nawet w dużych i perfekcyjnie zarządzanych stadach szacunkowy poziom gronkowca wynosi około 3%. Mając świadomość, że ta bakteria jest problemem w naszym stadzie i wprowadzając odpowiednie działania, jesteśmy w stanie zminimalizować jej negatywny wpływ i ograniczyć przenoszenie na zdrowe krowy, ponieważ to one są najważniejsze i na ich ochronie powinniśmy skupić całą naszą uwagę.

Elementy skutecznego planu kontroli gronkowca:

Segregacja krów

• w większych stadach stworzenie grupy krów chorych i leczonych i dojenie jej na końcu
• w mniejszych stadach oznaczenie krów chorych (np. kolorowymi opaskami) i leczonych i dojenie ich na końcu lub za pomocą oddzielnego sprzętu udojowego
• prawidłowa kolejność doju (zdrowe pierwiastki → zdrowe wieloródki→ krowy po porodzie→ krowy chore i leczone)
• jeśli nie ma możliwości segregacji zwierząt lub nie jest dostępny oddzielny sprzęt udojowy- dezynfekcja aparatów udojowych po każdej krowie (np. kwas nadoctowy w stężeniu 0,5%)

Higiena doju

• jednorazowe rękawiczki (bakterie znacznie gorzej przywierają do nitrylu lub lateksu w porównaniu do skóry dłoni), zmieniane lub dezynfekowane po kontakcie z mlekiem chorych krów
• bakteriobójczy preparat do higieny przed dojem, o wymaganym czasie kontaktu nie dłuższym niż 30 sekund
• jednorazowe ręczniki papierowe lub prane w wysokiej temperaturze ściereczki materiałowe wg zasady 1 ścierka-jedna krowa
• dipping poudojowy→ jod jest złotym standardem, stężenie 1% i dodatek substancji nawilżających (np. gliceryna), zanurzone powinny być całe strzyki, metoda natryskowa nie jest polecana- trudno jest równomiernie pokryć całe strzyki.

Serwis sprzętu udojowego

• regularne kontrole (najlepiej co 3 miesiące) prawidłowego działania pulsatorów, układu podciśnienia
• wymiana gum strzykowych minimum raz na pół roku
• comiesięczna kontrola i wymian filtrów powietrznych oraz  czyszczenie regulatora podciśnienia
• wymiana elementów gumowych zgodnie z zaleceniami producenta

Brakowanie krów

• chronicznie chorych z niską wydajnością
• 3 leczenia jednej ćwiartki w tej samej laktacji i brak wyleczenia
• gronkowiec wyizolowany z więcej niż jednej ćwiartki
• chronicznie chora lub leczona plus inne problemu (jałowość, kulawizny)

Oczywiście ilość krów przeznaczonych do brakowania będzie zależna od dostępności jałówek do remontu, poziomu produkcji i ogólnej liczby komórek somatycznych.

Krowy ze stwierdzonym gronkowcem i będące w wysokiej ciąży możemy zasuszyć, jeśli do porodu pozostało około 80 dni. Terapia w zasuszeniu ma duże większe szanse na powodzenie w porównaniu do leczenia w laktacji. Powinniśmy zastosować antybiotyk o potwierdzonej skuteczności wobec gronkowca do wszystkich ćwiartek.  Dodatkowo sztuczny czop, który będzie barierą przed wniknięciem bakterii środowiskowych. Po porodzie powinniśmy wykonać badania bakteriologiczne, które określą, czy doszło do wyleczenia w zasuszeniu (najlepiej 3 w odstępie 2-4 tygodni)

Prawidłowe żywienie, suplementacja witamin, mikro- i makroelementów oraz szczepienia

• suplementacja witaminy E: 1000 IU/dzień w zasuszeniu i 500 IU/dzień w laktacji
• badania w kierunku niedoborów
• szczepienia redukują siewstwo gronkowca, a tym samym zmniejszają ryzyko zakażenia zdrowych krów, badania pokazują nawet 60% skuteczność w pojawianiu się nowych zakażeń na tle tej bakterii.

Podsumowanie

Odpowiedni program kontroli gronkowca złocistego, skupiający szczególną uwagę na segregacji krów, higienie doju oraz regularnym brakowaniu chorych sztuk pozwoli w krótkim czasie zapanować nad liczbą komórek somatycznych, ale co ważniejsze, ochroni zdrowe krowy przed zakażeniem i pozwoli na wyeliminowanie tej groźnej bakterii ze stada.